|
برای بهتر و صحیح‌تر خواندن متن و نشان دادن روابط صحیح و منطقی اجزای مختلف جمله و فهم مقصود نویسنده یا تغییر لحن‌‌های او علائمی وضع کرده‌اند که به آنها نشانه‌های سجاوندی می‌گویند. توضیح آن که: در هنگام سخن گفتن، کلمه‌ها با واسطه‌های صوتی به هم می‌پیوندد و به کمک آهنگ و لحن کلام، معنای جمله و ارتباط منطقی اجزای آن بر شنونده روشن و آشکار می‌گردد، لیکن در زبان نوشتار چون خواننده از راه گوش، درک مطلب نمی‌کند، ناچار برای بهتر خواندن و فهمیدن باید وسیله دیگری در اختیار داشته باشد، این وسیله همان علامت‌های نقطه‌گذاری است.
نشانه‌های مشهور
1. نقطه .
2. ویرگول ،
3. نقطه‌ویرگول ؛
4. دو نقطه :
5. سه نقطه …
6. علامت سئوال ؟
7. علامت متعجب !
8. گیومه «»
9. پرانتز ()
10. پرانتز گل‌دار ()
11. قلاب [ ]
12. تیره -
13. خطِّ ممتد ــــ
14. خط موج‌دار
15. خطِّ مایل /
16. خطِّ تاب‌دار(ابرو)
17. علامت تکرار ً
18. پیکان
19. ستاره *
20. نشانه نکته دایره توپر - دایره توخالی - مربع توپر - دایره توخالی
تاریخچه:
پیش از رواج این نشانه‌ها، در کشور ما و در خط‌های ایرانی پیش از اسلام، علائم دیگری وجود داشته که مربوط به نقطه‌گذاری است. برای نمونه در متن‌های اوستایی و پهلوی به این دو نشانه برمی‌خوریم:
که ظاهراً معادلِ نقطه است
که ظاهراً معادل ویرگول است
در خطِ پارسی باستان نیز نشانه‌های و < برای جدا کردن واژه‌ها به کار می‌رفته است. از قدیم استادانِ علم قرائتِ قرآن کریم از نشانه‌هایی برای انواعِ وقف استفاده می‌کرده‌اند که اکنون نیز رایج است که به این کار«سجاوندی کردن» می‌گفتند، چنان‌که علامه قزوینی دربارة تعریف سجاوندی می‌گوید:
آن‌چه علامات و رموز در قرآن‌ها برای علامت انواع وقف از واجب و مستحسن و … یا عدم وقفِ مطلق و سایر علامات و رموز در قرآن‌های خطی و بسیاری از قرآن‌های چای می‌نوشتند و هنوز هم در بعضی مینویسند مجموع اینها را روی هم‌رفته«سجاوندی» گویند.
سپس می‌گوید:
سجاوندی کردن، کنایه از منقّش کردن و سجاوندی شدنِ مصحف و سجاوندی کردن به شنجرف و آبِ طلا نوشتن و نوشته شدن آیات قرآنی است.
باز می‌نویسد:
سجاوندی، کتابی است در علم قرائت که در آن برای علامات اوقاف[نشانه‌های وقف] نقطه‌گذاری طلا گذارند.
وجه نام‌گذاری:
درباره وجه تسمیة این نشانه‌ها به سجاوندی آورده‌اند:
این اصطلاح فقط در ایران و سایر بلاد شرقی ممالک اسلامی معمول شده بود و هنوز دوام دارد. چون مخترع این علامات و رموز از اهلِ«سجاوند» از محالِّ[محله‌های] غزنین ـ که یکی از شرقی‌ترین بلاد اسلام است ـ بوده[از این رو این علامت‌ها به«سجاوندی» مشهور شده است].
رواج نشانه‌های نقطه‌گذاری در ایران:
نشانه‌های فعلی نقطه گذاری را ما از اروپاییان گرفته‌ایم. نخستین کسی که در ایران دربارة کاربرد این علامت‌ها در خطِّ فارسی مطلبی نوشته و اصطلاحاتی پیشنهاد کرده آقای«حسین فؤادی»است. وی دیدگاه‌های خود را در این باره در شماره دومِ مجله مهر(سال 1313) تحت عنوانِ«نشانه‌های نگارش» نوشت. سپس مجلس راهنمای کتاب در سال1340 اقتراحی را مطرح کرد که: آیا استعمالِ نشانه‌هایی که اروپاییان در خط فعلی خود به کار می‌برند در خط فارسی نیز ضرورت دارد؟
دو تن از کسانی که به این نظرخواهی پاسخ دادند آقایان احمد آرام و محمد مشرف‌الملک بودند که استعمال این علامت‌ها در خط فارسی تأیید کردند.
دقت در استفاده از نشانه‌ها:
نگذاشتنِ علامت، بهتر از گذاشتن علائم نا‌به‌جاست. برخی از نویسندگان و ویراستاران در استفاده از علائم، افراط می‌کنند.
اما منطقی این است است:«در کاربردِ نشانه‌های سجاوندی، امساک ارجح است.»
دیگر این که: نشانه‌های سجاوندی را باید دقیق به کار برد؛ این دقت در متن‌های علمی و تخصصی بیشتر است، نویسندگان و ویراستاران پخته و کارکشته به این علائم، توجه فراوانی دارند، چنان که دربارة«گوستا وفلوبر» گفته‌اند:
تمام صبح را صرف می‌کرد که یک ویرگول را در جای خود قرار دهد و تمام بعدازظهر آن روز را صرف می‌کرد تا آن را بردارد.
غریبان به نحوه استفاده از این نشانه‌ها بسیار اهمیت می‌دهند، نویسندگان غربی هر چند که معمولاً صحیح و مطابق با نگارش مینویسند، اما ویراستاران آنها بسیار سخت‌گیر و نکته سنج‌اند و از یک علامت، سرسری نمی‌گذرند. یکی از نویسندگان از بحث‌هایی که با«رابرت باب گاتلیب»- ویراستار کهنه کارِ آمریکایی- داشته این چنین یاد می‌کند:
من و باب، مرتب بر سر دو نقطه و نقطه ویرگول با هم جر و بحث می‌کردیم. به نظر من نقطه- ویرگول به انداه دو نقطه موثر نیست. خط تیره هم از نظر من خیلی مهم است، من ریتم نوشته‌هایم را به کمک آن تنظیم می‌کنم.
|از کتاب «انواع ویرایش» اثر «ابوالفضل طریقه‌دار» صفحه: ۲۴۷
|
